درمان اعتیاد به الکل (الکلیسم) با رویکرد تخصصی روانپزشکی

الکل یکی از رایج‌ ترین مواد روان‌ گردان است که مصرف آن می‌تواند پیامد های جدی جسمی و روانی داشته باشد. بسیاری از افراد تصور می‌ کنند مصرف گاه‌ به‌ گاه الکل مشکلی ایجاد نمی‌ کند، اما واقعیت این است که حتی استفاده از آن در حجم کم هم می‌ تواند به تغییرات مغزی و وابستگی منجر شود.
به گفته دکتر آذرخش مکری، روانپزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، بعد از سیگار، الکل متهم اصلی به خطر انداختن سلامت افراد است؛ به‌ ویژه در حوزه سلامت روان. از سوی دیگر، تحقیقات نشان می‌ دهد که هرچه مصرف الکل در سن پایین‌ تری آغاز شود و انگیزه فرد برای مصرف، رهایی از مشکلات و فشارهای روحی باشد، آثار مخرب‌ تر و شدید تری بر مغز خواهد گذاشت.
وابستگی یا همان اعتیاد به الکل (الکلیسم) به‌ عنوان یکی از اختلالات مهم روانپزشکی شناخته می‌ شود که نه‌ تنها سلامت فرد را به خطر می‌ اندازد، بلکه بر روابط خانوادگی، شغلی و اجتماعی نیز اثر منفی می‌ گذارد.
در این مطلب تلاش می‌ کنیم با رویکرد علمی و روانپزشکی به موضوع بپردازیم: از تعریف و تشخیص تا علائم، خطرات ترک، روش‌ های درمان و نقش خانواده. همچنین به پرسش‌ های رایج درباره ترک الکل پاسخ خواهیم داد تا مسیری روشن برای افرادی که درگیر این مشکل هستند ترسیم شود.

اعتیاد به الکل یا الکلیسم چیست؟

در روانپزشکی، اصطلاح اعتیاد الکل یا الکلیسم به‌ تنهایی کافی نیست و بیشتر از واژه‌ ی اختلال مصرف الکل (Alcohol Use Disorder) استفاده می‌ شود. دلیل این تغییر واژه آن است که مصرف الکل همیشه به یک شکل بروز نمی‌ کند و می‌تواند طیفی از مشکلات را شامل شود؛ از مصرف گه گاه و مضر که سلامت جسم و روان فرد را تهدید می‌ کند، تا وابستگی شدید که زندگی روزمره را به‌ طور کامل تحت‌ تأثیر قرار می‌ دهد.
این نگاه طیفی کمک می‌ کند تا مشکل مصرف الکل دقیق‌ تر شناخته شود و درمان هم متناسب با شدت آن طراحی شود. برای مثال، فردی که تنها گاهی در شرایط اجتماعی الکل می‌ نوشد و بعد دچار بی خوابی یا اضطراب می‌ شود با کسی که هر روز صبح را با نوشیدن شروع می‌ کند و بدون آن دچار تشنج ترک الکل می‌ شود، در یک سطح قرار نمی‌ گیرند. بنابراین روانپزشک هنگام ارزیابی، وضعیت فرد را در این پیوستار بررسی می‌ کند و شدت اختلال مصرف الکل را مشخص می‌ سازد.

تفاوت اعتیاد به الکل و مصرف مضر الکل

• مصرف مضر الکل: استفاده‌ ای است که سلامت جسمی یا روانی فرد را تهدید می‌ کند، اما هنوز معیارهای کامل وابستگی یا اعتیاد را ندارد.
• اعتیاد به الکل: حالتی است که فرد کنترل خود را از دست داده و ادامه مصرف به اولویت اصلی زندگی او تبدیل می‌ شود.

به بیان دیگر، مصرف مضر می‌ تواند پیش‌ زمینه‌ ای برای بیماری الکلیسم باشد و اگر به موقع شناسایی نشود، به وابستگی شدید می‌ رسد.

شدت اختلال مصرف الکل

شدت این اختلال بر اساس معیارهای روانپزشکی به سه سطح تقسیم می‌ شود:

1. خفیف: وجود 2 تا 3 معیار تشخیصی
2. متوسط: وجود 4 تا 5 معیار
3. شدید: وجود 6 معیار یا بیشتر

معیارهای تشخیص اختلال مصرف الکل

برای تشخیص، روانپزشک بررسی می‌ کند که در 12 ماه گذشته چه تعداد از معیارهای زیر در فرد وجود داشته است:

• مصرف بیش از قصد یا طولانی‌ تر از برنامه: فرد بارها بیشتر از آنچه قصد داشته می‌ نوشد یا زمان مصرفش طولانی‌ تر می‌ شود.
• میل مداوم یا تلاش‌ های ناموفق برای کاهش یا قطع: بارها می‌ خواهد مصرف را کم کند یا کنار بگذارد اما موفق نمی‌ شود.
• صرف زمان زیاد برای تهیه، مصرف یا بهبود از اثرات: بخش قابل توجهی از روز صرف پیدا کردن، نوشیدن یا رهایی از خماری می‌ شود.
• ویار یا ولع شدید (Craving): میل ناگهانی و قوی به نوشیدن که تمرکز و تصمیم‌ گیری را مختل می‌ کند.
• اختلال در ایفای نقش‌ های اصلی: مصرف باعث افت در کار، تحصیل یا مسئولیت‌ های خانه می‌ شود.
• تداوم مصرف با وجود مشکلات بین‌ فردی یا اجتماعی: با اینکه می‌ داند مصرف موجب تعارض با خانواده یا دوستان شده، ادامه می‌ دهد.
• کاهش یا رها کردن فعالیت‌ های مهم: تفریح‌ ها، علایق یا روابط معنادار کنار گذاشته می‌ شود تا وقت بیشتری برای نوشیدن باشد.
• مصرف در موقعیت‌ های پرخطر: نوشیدن هنگام رانندگی، کار با ابزار یا هر شرایطی که خطر آسیب را بالا می‌ برد.
• تداوم مصرف با وجود آگاهی از آسیب جسمی یا روانی: با اینکه می‌ داند الکل باعث مشکل کبدی، اختلال خلق یا بد خوابی شده، ادامه می‌ دهد.
• تحمل (Tolerance): برای رسیدن به همان اثر باید مقدار بیشتری بنوشد یا اثرات قبلی با همان مقدار کمتر می‌ شود.
• ترک (Withdrawal): قطع یا کاهش مصرف باعث بروز علائم ترک مانند لرزش، بیخوابی، اضطراب یا حتی تشنج ترک الکل می‌ شود.

تشخیص اختلال مصرف الکل

تشخیص بر اساس مصاحبه روانپزشکی و بررسی الگوی مصرف انجام می‌ شود. پزشک به علائم روانی، جسمی و اجتماعی توجه می‌کند و در مواردی آزمایش‌ های تکمیلی برای ارزیابی آسیب‌ های کبدی، قلبی یا عصبی درخواست می‌ شود. نکته مهم این است که بسیاری از افراد دیر به دنبال تشخیص می‌ روند و همین موضوع باعث می‌ شود مشکلات شدید تری در بدن و روان ایجاد شود.

علائم و عوارض مصرف و ترک الکل

ترک الکل می‌ تواند باعث بروز مجموعه‌ ای از علائم جسمی و روانی شود. شدت این علائم به میزان مصرف، مدت‌ زمان وابستگی و وضعیت سلامت فرد بستگی دارد.

علائم جسمی ترک الکل

• لرزش دست و بدن
• تعریق زیاد
• تهوع و استفراغ
• افزایش ضربان قلب و فشار خون
• تشنج ترک الکل که یکی از جدی‌ترین عوارض است

این علائم معمولاً در چند ساعت تا دو روز پس از آخرین مصرف ظاهر می‌ شوند و در صورت شدت گرفتن، نیازمند مداخله پزشکی هستند.

علائم روانی ترک الکل

• افسردگی و اضطراب بعد از ترک الکل
• تحریک‌ پذیری و بی‌ قراری
• کابوس‌ها و توهمات
• اختلال خواب بعد از ترک الکل که به شکل بیخوابی یا خواب‌ های آشفته بروز می‌ کند

وجود همزمان علائم روانی و جسمی می‌ تواند زندگی فرد را مختل کند و در صورت نادیده گرفتن، خطر بازگشت به مصرف بالا می‌ رود.

دلیریوم ترمنس و تفاوت آن با علائم خفیف ترک

دلیریوم ترمنس یک حالت اورژانسی است که معمولاً 2 تا 3 روز پس از قطع ناگهانی مصرف شدید الکل بروز می‌ کند. این وضعیت با توهمات شدید، گیجی، آشفتگی و اختلالات خودکار بدن همراه است. تفاوت اصلی آن با علائم خفیف ترک در شدت و خطر بالای مرگ‌ ومیر است. علائم خفیف ممکن است شامل لرزش یا اضطراب باشند، اما دلیریوم ترمنس نیازمند بستری فوری در بیمارستان است.

برنامه درمانی بیماری الکلیسم

وقتی فرد تصمیم می‌ گیرد برای همیشه با اعتیاد به الکل خداحافظی کند، اولین قدم مراجعه به روانپزشک است. بسیاری تصور می‌ کنند برنامه درمانی بسیار پیچیده یا طاقت فرسا خواهد بود، اما در واقع این مسیر به‌ صورت مرحله به مرحله و با حمایت تخصصی طراحی می‌ شود تا فرد بتواند بدون ترس و با اطمینان پیش برود.

یک برنامه درمانی جامع معمولاً شامل مراحل زیر است:

یک برنامه جامع شامل:

• ارزیابی اولیه توسط روانپزشک
• درمان دارویی برای مدیریت علائم
• جلسات روان‌ درمانی منظم
• آموزش خانواده برای حمایت مؤثر
• پیگیری درمان ترک الکل در بازه‌ های زمانی مشخص

این ساختار باعث می‌ شود احتمال بازگشت به مصرف به حداقل برسد و فرد بتواند سبک زندگی سالم‌ تری را تجربه کند. در ادامه برنامه درمانی، برای درک بهتر در قالب جدول ارائه می‌ شود:

درمان علمی اعتیاد به الکل

ترک موفق الکل تنها زمانی پایدار خواهد بود که فرد از یک برنامه درمانی جامع استفاده کند و در واقع درمان الکلیسم اتفاق بیفتد. این برنامه معمولاً شامل درمان دارویی، روان‌ درمانی، پیگیری مستمر و بهره‌گیری از خدمات تخصصی مانند مشاوره اعتیاد در اصفهان است.

درمان دارویی

• استفاده از دارو برای کنترل علائم ترک مانند لرزش یا اضطراب
• داروهایی که میل به مصرف یا ویار را کاهش می‌ دهند
• داروهای کمکی برای درمان اختلالات همراه مثل افسردگی یا اختلال خواب

این داروها فقط باید توسط روانپزشک تجویز شوند. پرسشی که بسیاری از بیماران مطرح می‌ کنند این است که بهترین دارو برای ترک الکل چیست؟ پاسخ این است که انتخاب دارو به شرایط فرد بستگی دارد و یک نسخه ثابت برای همه وجود ندارد.

جلسات رواندرمانی ترک الکل

• درمان فردی برای بررسی ریشه‌ های روانی مصرف
• درمان گروهی که حس همدلی و انگیزه ایجاد می‌ کند
• درمان خانواده محور برای آموزش نزدیکان و پیشگیری از بازگشت

در جلسات روان درمانی ترک الکل به فرد کمک می‌ شود تا نه‌ تنها مصرف الکل را کنار بگذارد، بلکه مهارت‌ های لازم برای مقابله با استرس و وسوسه را نیز یاد بگیرد.

نقش خانواده در ترک الکل

هیچ برنامه درمانی بدون همراهی خانواده کامل نیست. خانواده در موفقیت یا شکست ترک نقشی حیاتی دارند. حمایت خانواده می‌ تواند شامل موارد زیر باشد:

• فراهم کردن محیطی آرام و بدون استرس
• پرهیز از سرزنش یا یاد آوری‌ های منفی درباره گذشته
• تشویق فرد به ادامه جلسات روان‌ درمانی ترک الکل
• همراهی در مراقبت بعد از ترک الکل و پیگیری درمان

وقتی خانواده به جای فشار یا کنترل سختگیرانه، حمایت عاطفی نشان دهند، فرد احساس می‌ کند تنها نیست و مسیر ترک الکل برایش قابل انجام‌ تر خواهد شد.

مراقبت و پیشگیری از عود الکلیسم

ترک موفق به معنی پایان کار نیست. برای اینکه فرد به زندگی بدون الکل پایبند بماند، نیاز به مراقبت و پیگیری دارد. محرک های عود در اعتیاد به الکل باید شناسایی و مدیریت شوند. این محرک‌ ها می‌ توانند شامل استرس، حضور در جمع‌ های مصرف یا حتی مشکلات روانی حل‌ نشده باشند.
مراقبت بعد از ترک الکل شامل موارد زیر می‌ شود:

• ادامه جلسات پیگیری درمان ترک الکل
• استفاده از مهارت‌ های آموخته‌ شده در جلسات روان‌ درمانی
• دوری از محیط‌ ها یا افرادی که مصرف الکل را تحریک می‌ کنند
• توجه به سلامت جسمی و روانی، از جمله روان‌ درمانی افسردگی و مدیریت اضطراب بعد از ترک الکل

این اقدامات کمک می‌ کنند تا ترک، یک تصمیم موقتی نباشد بلکه به یک تغییر پایدار تبدیل شود. روانپزشک با ترکیب درمان دارویی، جلسات روان‌ درمانی ترک الکل، آموزش خانواده و پیگیری درمان ترک الکل می‌ تواند بهترین مسیر را برای بهبودی طراحی کند. اگرچه مسیر ترک بدون چالش نیست، اما با حمایت علمی و خانوادگی، آینده‌ ای سالم و بدون وابستگی دست‌ یافتنی است.

جمع‌ بندی و نتیجه‌ گیری: چرا ترک الکل نیاز به درمان تخصصی دارد؟

اعتیاد به الکل یک اختلال جدی است که نه‌ تنها بدن بلکه روان و روابط فرد را تحت تأثیر قرار می‌ دهد. ترک الکل تنها با اراده فرد امکان‌ پذیر نیست و نیازمند یک برنامه درمانی علمی زیر نظر روانپزشک است. از تشخیص اختلال مصرف الکل و شدت آن، تا مدیریت علائم جسمی و روانی مانند بیخوابی بعد از ترک الکل یا تشنج ترک الکل، همه باید به شکل تخصصی پیگیری شوند.

اختلال اعتیاد؛ تعریف علمی، علل،علائم، انواع و راههای پیشگیری

آنچه باید درباره اعتیاد بدانید؛ چیستی، نشانه ها، علت و دلایل اعتیاد، انواع اعتیاد، عوارض فردی و اجتماعی و آگاهی از روشهای پیشگیری از اعتیاد

تاریخ انتشار : 1404-06-18تاریخ بروز رسانی : 1404-07-11

اعتیاد به مواد مخدر؛ رویکرد روان پزشکی به علائم، عوارض و درمان

اعتیاد به مواد مخدر یک اختلال روانپزشکی پیچیده است. در این مطلب علائم، عوارض جسمی و روانی، اختلالات همراه و روشهای درمان تحت نظر روانپزشک را بخوانید.

تاریخ انتشار : 1404-07-09تاریخ بروز رسانی : 1404-07-20

ترک اعتیاد در اصفهان؛ درمان پایدار با کمک روانپزشک

ترک اعتیاد در اصفهان؛ در این مطلب با خدمات کلینیک روانپزشکی دکتر امامی برای درمان پایدار اعتیاد، نقش روانپزشک، مشاوره و دارودرمانی آشنا شوید.

تاریخ انتشار : 1404-06-14تاریخ بروز رسانی : 1404-07-11

درمان اعتیاد؛ نگاهی جامع به مسیر بهبودی

درمان اعتیاد با رویکرد علمی؛ روشهای درمان اعتیاد، درمان سرپایی اعتیاد، مدیریت افسردگی و بی خوابی بعد از درمان، مراکز درمان اعتیاد و نقش خانواده

تاریخ انتشار : 1404-06-25تاریخ بروز رسانی : 1404-07-03