اختلال دوقطبی چیست و چگونه بر احساسات و رفتار انسان تأثیر می گذارد؟

اختلال دوقطبی یکی از شناخته‌شده‌ترین و در عین حال بدفهمیده‌ شده ترین اختلالات روانی است. بسیاری از افراد وقتی نام این بیماری را می‌شنوند، آن را با تغییر ناگهانی خلق‌وخو یا حتی «شخصیت‌های متناقض» اشتباه می‌گیرند؛ در حالی که اختلال دوقطبی به معنای وجود دو شخصیت متفاوت نیست، بلکه یک اختلال خلقی است که باعث تغییرات شدید و دوره‌ای در خلق، انرژی و رفتار می‌شود.

افراد مبتلا در دوره‌هایی دچار افزایش انرژی و هیجان (شیدایی یا مانیا) و در دوره‌هایی دیگر دچار افسردگی و بی‌انگیزگی می‌شوند. اما برخلاف تصور رایج، این افراد «غیرقابل پیش‌بینی» یا «خطرناک» نیستند؛ آن‌ها انسان‌هایی هستند که مغز و سیستم عصبی‌شان به شکلی متفاوت عمل می‌کند و در صورت دریافت درمان مناسب، می‌توانند زندگی عادی، شاد و موفقی داشته باشند.

هدف این مقاله، اطلاع رسانی درباره این اختلال، انگ‌زدایی از اختلال دوقطبی و کمک به درک درست آن است تا افراد دچار علائم، بدون ترس و قضاوت برای ارزیابی و درمان به روان‌ پزشک مراجعه کنند.

اختلال دوقطبی چیست؟

اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder) نوعی اختلال در تنظیم خلق و احساسات است. در این وضعیت، مغز فرد در کنترل هیجانات دچار نوسان می‌شود؛ به‌ گونه‌ای که در برخی دوره‌ها فرد احساس سرخوشی، اعتماد‌به‌نفس بالا و انرژی زیاد دارد (دوره شیدایی)، و در دوره‌هایی دیگر احساس غم، ناامیدی و کاهش انرژی را تجربه می‌کند (دوره افسردگی).
تغییرات خلقی در این بیماری شدیدتر و طولانی‌تر از نوسانات طبیعی هستند و بر روابط، کار و تصمیم‌گیری تأثیر مستقیم می‌گذارند. این اختلال معمولاً در سنین نوجوانی یا اوایل بزرگسالی بروز می‌ کند و نیاز به تشخیص تخصصی دارد.

اختلال دوقطبی از نظر شدت و نوع علائم، حالتی میان دو سوی متفاوت دنیای روان قرار دارد. از یک طرف، در برخی دوره‌ها شبیه به اختلالات نوروتیک عمل می‌کند؛ یعنی فرد همچنان با واقعیت در تماس است، اما دچار اضطراب، بی‌خوابی یا افسردگی می‌شود. از طرف دیگر، در دوره‌های شدیدتر، ممکن است ویژگی‌هایی پیدا کند که به حوزه‌ی اختلالات سایکوتیک نزدیک می‌شوند؛ جایی که فرد موقتاً برداشتش از واقعیت دچار تغییر می‌شود و ممکن است افکار یا رفتارهایی غیرمعمول بروز دهد.

به همین دلیل می‌گوییم اختلال دوقطبی نه صرفاً یک اختلال عصبی خفیف است و نه یک روان‌پریشی کامل، بلکه میان این دو طیف قرار دارد و شدت علائم آن می‌تواند در طول زمان تغییر کند.
این ویژگی منحصربه‌فرد سبب می‌شود تشخیص آن نیازمند دقت و تجربه‌ی بالای روان‌پزشک باشد، چراکه ممکن است علائم آن با اضطراب، افسردگی یا اختلالات شخصیتی اشتباه گرفته شود.

علائم اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی با نوسانات چشمگیر در خلق‌وخو، انرژی و رفتار شناخته می‌شود. این تغییرات معمولاً در قالب دو فاز اصلی دیده می‌شوند: دوره شیدایی (مانیا) و دوره افسردگی. شدت و مدت این دوره‌ها در افراد مختلف متفاوت است، اما در همه‌ی آن‌ها یک ویژگی مشترک وجود دارد؛ احساسات و رفتار فرد از حالت عادی خارج می‌شود و این موضوع روی روابط، کار و تصمیم‌گیری‌های او تأثیر می‌گذارد.

علائم دوره شیدایی (مانیا)

در فاز شیدایی، فرد احساس می‌کند انرژی و توان ذهنی بسیار زیادی دارد. ممکن است در ظاهر سرحال و پرانرژی باشد، اما در درونش کنترل هیجانات دشوار می‌شود.
نشانه‌های معمول دوره شیدایی عبارت‌اند از:

• افزایش غیرعادی انرژی و نیاز کمتر به خواب: فرد ممکن است شب‌ها تا صبح بیدار بماند و با وجود کم‌خوابی احساس خستگی نکند.
• احساس قدرت یا اعتمادبه‌نفس بیش از حد: ممکن است باور کند می‌تواند کارهای بزرگ را یک‌تنه انجام دهد یا بدون تردید تصمیم‌های بزرگ بگیرد.
• پرحرفی و تمایل به شروع چند کار هم‌زمان: ذهن به‌سرعت از موضوعی به موضوع دیگر می‌پرد و گاهی گفتار فرد از سرعت فکرش عقب می‌ماند.
• تصمیم‌گیری‌های عجولانه و رفتارهای پرخطر: ولخرجی ناگهانی، رانندگی با سرعت بالا یا شروع روابط جدید بدون فکر از جمله رفتارهای شایع‌اند.
• تحریک‌پذیری و واکنش شدید به انتقاد: فرد ممکن است زود عصبانی شود یا احساس کند دیگران او را درک نمی‌کنند.

در ظاهر ممکن است اطرافیان این حالت را با «اعتمادبه‌نفس بالا» یا «شادابی زیاد» اشتباه بگیرند، اما واقعیت این است که این سطح از انرژی، معمولاً فراتر از حد طبیعی است و می‌تواند خسته‌کننده یا آسیب‌زا باشد.

علائم دوره افسردگی

پس از دوره‌ شیدایی، فرد ممکن است وارد فاز افسردگی شود؛ حالتی که از نظر علائم بسیار شبیه به اختلال افسردگی است و در آن انرژی ذهنی و جسمی کاهش می‌یابد و احساس پوچی یا بی‌ ارزشی غالب می‌ شود.
نشانه‌های رایج در این مرحله شامل موارد زیر است:

• احساس غم عمیق و بی‌ارزشی: فرد ممکن است بدون دلیل مشخصی غمگین باشد یا مدام احساس گناه کند.
• کاهش تمرکز و افت انگیزه: انجام کارهای ساده هم دشوار می‌شود و تمرکز ذهنی به شدت کاهش می‌یابد.
• اختلال در خواب: برخی افراد بی‌خواب می‌شوند و بعضی دیگر بیش از حد می‌خوابند، اما هیچ کدام احساس استراحت واقعی ندارند.
• بی‌ میلی به فعالیت‌های روزمره: چیزهایی که قبلاً برای فرد لذت بخش بوده‌اند (مانند موسیقی، کار، یا معاشرت) دیگر جذابیتی ندارند.
• در موارد شدید، افکار آسیب به خود یا بی‌فایده بودن زندگی ممکن است بروز کند که نیاز به مداخله فوری روان‌پزشک دارد.

تعادل میان دو فاز

بین این دو فاز، دوره‌هایی وجود دارد که فرد احساس طبیعی‌تری دارد و به آن دوره تعادل خلق (Euthymia) گفته می‌شود. در این زمان، رفتار و احساسات فرد مشابه افراد سالم است و ممکن است حتی خودش متوجه وجود بیماری نشود. اما نبود علائم به‌معنای درمان قطعی نیست؛ اختلال دوقطبی تمایل به بازگشت دوره‌ای دارد و باید به‌صورت مداوم تحت کنترل روان پزشک باقی بماند.
ضمن اینکهتشخیص این علائم هم تنها از طریق روان‌پزشک ممکن است، زیرا می‌تواند با سایر اختلالات خلقی اشتباه شود.

علت و عوامل تشدید کننده اختلال دوقطبی

هیچ عامل واحدی باعث بروز اختلال دوقطبی نمی‌شود؛ بلکه این بیماری نتیجه‌ تعامل چند عامل زیستی، روانی و محیطی است. ژنتیک، تغییرات شیمیایی در مغز، شرایط استرس‌ زا و حتی سبک زندگی می‌توانند در بروز یا تشدید علائم نقش داشته باشند.شناخت این عوامل به فرد کمک می‌کند تا بداند چه محرک‌هایی می‌توانند دوره‌های شیدایی یا افسردگی را فعال کنند و چگونه با مدیریت آن‌ها می‌توان از بازگشت علائم جلوگیری کرد.

وراثت نقش مهمی دارد و در خانواده‌های دارای سابقه، احتمال بروز بیماری بیشتر است.

تغییرات شیمیایی در مغز

اختلال در عملکرد مواد شیمیایی مانند دوپامین و سروتونین باعث تغییر در خلق و رفتار می‌شود.

استرس و فشارهای روانی

استرس‌های شدید، شکست‌های عاطفی یا فشار کاری می‌توانند علائم را فعال کنند.

مصرف الکل یا مواد مخدر

اختلال دوقطبی می‌ تواند با اعتیاد به الکل و اعتیاد به مواد مخدر ارتباط نزدیکی داشته باشد. بسیاری از افراد برای آرام شدن به مصرف این مواد روی می‌آورند، اما حتی مصرف تفننی الکل و مواد مخدر نیز می‌تواند تعادل شیمیایی مغز را بر هم بزند و نوسانات خلقی را تشدید کند.
الکل و مواد محرک باعث افزایش احتمال بروز دوره‌های شیدایی یا افسردگی می‌شوند. به همین دلیل، پرهیز از هرگونه مصرف مواد یکی از اصول اساسی در درمان اختلال دوقطبی محسوب می‌شود.

سبک زندگی ناسالم

بی‌خوابی، مصرف زیاد کافئین و بی‌نظمی در زندگی روزمره می‌توانند تعادل خلق را مختل کنند.

به نقل از وبسایت : thenewhopemhcs
"Effective management of bipolar disorder relies on a consistent daily routine, healthy sleep habits, stress reduction, and professional support, enabling patients to regain stability and lead fulfilling lives."
ترجمه فارسی:
«مدیریت مؤثر اختلال دوقطبی بر پایه‌ ی روتین روزانه منظم، خواب سالم، کاهش استرس و حمایت تخصصی استوار است و به بیماران کمک می‌ کند ثبات پیدا کرده و زندگی رضایت‌ بخش داشته باشند.

از کجا بفهمم دچار اختلال دوقطبی هستم؟

اگر نوسانات خلقی شدید و دوره‌ای دارید، از شور و انرژی زیاد تا بی‌ انگیزگی و غم عمیق، بهتر است با روان‌پزشک مشورت کنید.
علائم زیر می‌توانند نشانه‌ هایی از این اختلال باشند:

• تغییرات ناگهانی در انرژی و تمرکز
• احساس بی‌ خوابی یا نیاز کم به خواب
• رفتارهای پرریسک یا تصمیمات عجولانه
• دوره‌ های مکرر غم یا ناامیدی

تشخیص قطعی تنها با ارزیابی بالینی و در برخی موارد تست اختلال دوقطبی ممکن است.

اختلال دوقطبی اختلال شخصیت نیست

اختلال دوقطبی یک اختلال روانی است و نه اختلال شخصیت. در اختلالات شخصیتی، ویژگی‌های رفتاری پایدار هستند، اما در دوقطبی، رفتار فرد به‌صورت دوره‌ای تغییر می‌کند. درک این تفاوت نشان می‌دهد که این بیماری نشانه ضعف یا ناپایداری شخصیت نیست، بلکه یک ناهماهنگی شیمیایی در مغز است که با درمان و حمایت کنترل‌پذیر می‌باشد.

زندگی با اختلال دوقطبی

با درمان مناسب، افراد مبتلا می‌توانند زندگی عادی، شغل پایدار و روابط موفقی داشته باشند.
رعایت خواب منظم، کاهش استرس، پرهیز از الکل و مواد، و پایبندی به درمان، نقش مهمی در حفظ تعادل دارد.
هدف از درمان، حذف کامل بیماری نیست، بلکه کنترل علائم و بازگرداندن فرد به زندگی طبیعی است.

جمع‌ بندی

اختلال دوقطبی یک بیماری روانی قابل‌ کنترل است، نه نشانه ضعف یا چند شخصیتی بودن. این اختلال ممکن است زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد، اما با درمان تخصصی، حمایت خانواده و تغییر سبک زندگی می‌ توان آن را به‌خوبی مدیریت کرد.
آگاهی، پذیرش و اقدام به موقع، سه گام طلایی در کنترل اختلال دوقطبی هستند.

انواع اختلال دوقطبی: شناخت انواع و الگوهای دوره ای

شناخت انواع اختلال دو قطبی به انتخاب مسیر کنترل و درمان کمک می کند. در این مقاله تفاوت های نوع ۱، نوع ۲ و سیکلوتایمیا را بررسی کرده ایم.

تاریخ انتشار : 1404-07-30تاریخ بروز رسانی : 1404-08-05

تشخیص و درمان اختلال دوقطبی؛ راهنمای ساده برای کنترل پایدار

اختلال دوقطبی درمان قطعی ندارد اما قابل‌ کنترل است. راههای تشخیص، تست اختلال دو قطبی و روشهای درمان را به زبانی ساده در این مطلب بخوانید.

تاریخ انتشار : 1404-07-22تاریخ بروز رسانی : 1404-07-27