اختلال ptsd؛ کلیاتی درباره اختلال استرس پس از سانحه

اختلال PTSD یا استرس پس از سانحه، یک بیماری روانپزشکی است که در معتبرترین منابع علمی جهان به عنوان یک اختلال جدی روانی طبقه‌ بندی شده و نیازمند تشخیص و درمان تخصصی دارد. این اختلال صرفاً یک واکنش ساده یا موقت به استرس نیست، بلکه یک بیماری محسوب می‌شود که می‌ تواند اثرات عمیق و بلند مدتی بر زندگی فرد بگذارد. مبتلایان به PTSD معمولاً پس از تجربه یک رویداد بسیار تلخ یا تهدید کننده، دچار علائمی مانند اضطراب شدید، کابوس‌های مکرر، افکار منفی و حتی مشکلات جسمی می‌شوند. تشخیص به‌ موقع و دریافت درمان مناسب از سوی متخصص، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی این افراد دارد. در این مقاله به علائم، علت‌ ها، روش‌ های تشخیص و جدیدترین راهکارهای درمانی PTSD می‌پردازیم تا شما را با این بیماری و راه‌ های مقابله با آن آشنا کنیم.

اختلال PTSD چیست و چه معنایی دارد؟

اختلال ptsd (Post-Traumatic Stress Disorder) در فارسی به عنوان اختلال استرس پس از سانحه شناخته می‌شود. این اختلال نوعی واکنش روانی شدید و ماندگار است که پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد بسیاری تروماتیک یا آسیب‌زا به وجود می‌آید. منظور از رویداد تروماتیک، حوادثی است که امنیت روانی یا جسمی فرد را به شدت تهدید می‌کنند. مثل یک تصادف شدید، جنگ، بلایای طبیعی، خشونت، سوء استفاده و... افرادی که دچار این اختلال شده‌اند، تا مدت‌ها پس از سانحه همچنان احساس ترس، اضطراب، کابوس و گریز از موقعیت‌های یادآور حادثه می‌شوند. اختلال ptsd یعنی ذهن و روان فرد نتوانسته‌اند با شوکِ وارده کنار بیایند و همچنان در حالت آماده‌باش و اضطراب باقی ما‌نده‌اند. این اختلال اگر به موقع درمان نشود، باعث ایجاد مشکلات فراوانی در زندگی روزمره، روابط اجتماعی و سلامت جسم و روان فرد می‌شود.

به نقل از سایت بهداشت جهانی:PTSD نه تنها یک واکنش یا حالت، بلکه به‌طور رسمی یک بیماری یا اختلال شناخته‌شده در سیستم طبقه‌بندی بین‌المللی است.

Post-traumatic stress disorder is a disorder that may develop following exposure to an extremely threatening or horrific event or series of events.

ترجمه فارسی:

اختلال استرس پس از سانحه» اختلالی است که ممکن است پس از قرار گرفتن در معرض یک رویداد یا مجموعه‌ای از رویدادهای بسیار تهدیدکننده یا وحشتناک، ایجاد شود.
(منبع: WHO ICD-11 )

علائم اختلال PTSD یا استرس پس از سانحه

اختلال ptsd تنها یک تجربه گذرا از ترس یا ناراحتی نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از واکنش‌های عمیق، پایدار و پیچیده است که روان، ذهن و حتی جسم انسان را درگیر می‌کند. این علائم گاهی بلافاصله پس از رویداد آسیب‌زا ظاهر می‌شود و گاهی ماه‌ها و یا سال‌ها بعد خود را نشان می‌دهند. در افراد مختلف، شدت و نوع علائم ممکن است با هم متفاوت باشند. کودکان، بزرگسالان یا جانبازان جنگ، هر کدام به شیوه‌های مختلفی با این اختلال مواجه می‌شود. در ادامه به برخی از علائم این اختلال اشاره می‌کنیم:

علائم روانی اختلال ptsd

این اختلال با علائم روانی متعددی خود را نشان می‌دهد که برخی از شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• بازتجربه مکرر حادثه: فرد بارها و بارها آن رویداد دردناک را در ذهن خود مرور می‌کند. در قالب خاطرات، کابوس با فلش‌بک به صحنه حادثه
• بی‌حسی عاطفی یا گوشه‌گیری: فرد ممکن است نسبت به احساسات دیگران بی‌تفاوت شود و از روابط اجتماعی فاصله بگیرد.
• اضطراب، افسردگی و احساس گناه: احساس این که در آن رویداد بهتر می‌توانست عمل کند یا کسی را نجات دهد.
• اجتناب: دوری از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی که یادآور حادثه هستند.

علائم جسمی اختلال ptsd

اختلالی که ما آن را ptsd می‌نامیم، علاوه بر روان، باعث ایجاد علائمی در جسم فرد می‌شود که برخی از متداول‌ترین علائم عبارتند از:

• افزایش تحریک‌پذیری بدنی: مانند واکنش شدید به صداهای بلند، اضطراب جسمانی، لرزش یا تعریق
• مشکلات خواب: اختلال در به خواب رفتن، کابوس‌های شبانه یا بیدار شدن‌های مکرر
• تنش عضلانی، سردرد یا مشکلات گوارشی: بدن نیز از فشار روان آسیب می‌بیند.
• خستگی مزمن: حتی بدون فعالیت بدنی زیاد، فرد احساس بی‌انرژی بودن دارد.

تفاوت علائم PTSD در بزرگسالان

در بزرگسالان علائم این اختلال، معمولاً به صورت آشکار و قابل توصیف بروز می‌کنند. آن‌ها اغلب می‌توانند تجربیات خود را برای دیگران شرح دهند. البته معمولاً از انجام این کار صرف‌نظر می‌کنند.

تفاوت علائم PTSD در کودکان

کودکان برخلاف بزرگ‌سالان، نمی‌توانند به روشنی در مورد احساسات یا خاطرات خود صحبت کنند. اما معمولاً این علائم در رفتار آن‌ها دیده می‌شود:

• بازی‌های تکراری یا ترسناک با محتوای حادثه‌
• شب‌اداری، ترس از جدایی، سکوت غیر‌عادی یا پرخاشگری
• وابستگی شدید یا اضطراب هنگام دور شدن از والدین

علائم PTSD در جانبازان جنگ

در میان جانبازان یا بازماندگان جنگ، PTSD اغلب شدیدتر و مزمن‌تر است. این دسته از افراد معمولاً علائم زیر را دارند:

• فلش‌بک به میدان جنگ، گوش‌به‌زنگ بودن شدید، احساس گناه بازمانده
• دوری از جمع، مشکلات ارتباطی، سوء مصرف مواد یا الکل
• احساس بی‌هویتی یا بی‌‌هدفی پس از پایان جنگ

تفاوت PTSD با سایر اختلالات روانی

گرچه PTSD در ظاهر با افسردگی یا اختلال اضطرابی مشابه است؛ اما ویژگی اصلی آن، ارتباط مستقیم با رویداد تروماتیک است. افسردگی یا اضطراب گاهی بدون حادثه مشخص بروز پیدا می‌کنند؛ اما در اختلال PTSD، همیشه یک سانحه مشخص وجود دارد. همچنین بازتجربه‌های ذهنی خاص، اجتناب فعالانه و تحریک‌پذیری شدید، الگوهای خاص این اختلال هستند که آن را از سایر مشکلات روانی، متمایز می‌کند.

علت‌ها و سبب شناسی اختلال PTSD

اختلال PTSD نتیجه یک رویداد آسیب‌زا است؛ اما تنها رویداد تروماتیک به تنهایی برای بروز آن کافی نیست. بروز این اختلال به مجموعه‌ای از عوامل روانی، زیستی، اجتماعی و حتی ژنتیکی بستگی دارد. برخی از افراد پس از مواجهه با ساخته به خوبی بهبود پیدا می‌کنند؛ در حالی که برخی دیگر، دچار اختلالی عمیق و ماندگار می‌شوند. علت این تفاوت، در زمینه‌های فردی و نحوه واکنش مغز و روان به استرس است. در ادامه به برخی از عوامل زمینه ساز، رویدادهای شایع منجر به PTSD، دیدگاه‌های علمی مطرح شده در راهنمای DSM-5 می‌پردازیم:

عوامل زمینه‌ ساز ابتلا به PTSD

برخی از ویژگی‌های فردی و محیطی، باعث بروز اختلال پی تی اس دی می‌شوند که عبارتند از:

• سابقه اختلالات روانی مانند افسردگی یا اضطراب
• تجربه آسیب در کودکی
• حمایت اجتماعی ضعیف
• ویژگی‌های شخصیتی حساس
• تفاوت‌های ژنتیکی یا مغزی

تجربیات شایع منجر به PTSD

هر چند هر فرد نسبت به یک رویداد خاص واکنش متفاوتی نشان می‌دهد، اما برخی از حوادث به طور مشخص زمینه‌ساز PTSD هستند:

• تجربه مستقیم خشونت مانند تجاوز، ضرب‌وجرح، آدم‌ربایی یا شکنجه
• حوادث طبیعی مثل زلزله، سیل یا آتش‌سوزی‌های گسترده
• تصادفات شدید
• تجربه جنگ یا شرایط نظامی
• شاهد حادثه بودن
• از دست دادن ناگهانی عزیزان؛ به خصوص اگر همراه با شوک یا شرایط خشونت آمیز باشد.

دیدگاه راهنمای DSM-5 در سبب‌ شناسی PTSD

راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که مرجع معتبر روانپزشکان است، برای تشخیص PTSD بر چهار دسته معیار تأکید می‌کند که هم به علت و هم به تداوم اختلال مرتبط‌اند:

• قرار گرفتن در معرض سانحه واقعی یا تهدیدآمیز
• واکنش‌های مداوم و ناخواسته به حادثه
• اجتناب فعالانه از محرک‌های یادآور سانحه
• تغییرات منفی در شناخت، خلق‌و‌خو و واکنش‌های فیزیکی

DSM-5 بر این نکته تاکید دارد که فقط قرار گرفتن در معرض سانحه کافی نیست؛ بلکه این تجربه باید با مجموعه‌ای از علائم ماندگار همراه باشد که عملکرد طبیعی فرد را مختل کند. همچنین، علائم باید حداقل یک ماه تداوم داشته باشند تا تشخیص PTSD داده شود.

تشخیص و تست PTSD

تشخیص اختلال PTSD تنها با احساسات شخصی یا حدس و گمان انجام نمی‌شود. این اختلال نیازمند بررسی تخصصی و استفاده از ابزارهای روان‌شناسی معتبر است. روانپزشکان بر اساس معیارهای علمی، وضعیت ذهنی و هیجانی فرد را ارزیابی می‌کند و پس از آن فرایند درمان آغاز می‌شود. در ادامه با تست‌ها، مصاحبه‌های بالینی و ابزارهای آنلاین تشخیص اختلال پس از سانحه آشنا می‌شویم:

تست‌های معتبر روان‌شناسی برای PTSD

متخصصان برای تشخیص دقیق، از پرسشنامه‌ها و مقیاس‌های روان‌سنجی استفاده می‌کنند که بر اساس استانداردهای جهانی طراحی شده‌اند:

• PCL-5 (PTSD Checklist for DSM-5): پرسشنامه‌ای شامل 20 سوال که شدت علائم فرد را بر اساس 4 دسته اصلی DSM-5 ارزیابی می‌کند.
• CAPS-5 (Clinician-Administered PTSD Scale): ابزار تشخیصی تخصصی که توسط درمانگر آموزش‌دیده اجرا می‌شود و با مصاحبه عمیق، نوع و شدت علائم اختلال PTSD را بررسی می‌کنند.
• :TSQ (Trauma Screening Questionnaire) تست غربالگری کوتاه و سریع که اغلب برای شناسایی اولیه افرادی با خطر PTSD استفاده می‌شود.

بررسی‌های بالینی و مصاحبه‌های تخصصی

ارزیابی PTSD تنها محدود به پرسشنامه نیست و روانپزشک با بررسی موارد زیر، اقدام به تشخیص دقیق‌تر می‌کند:

• بررسی سابقه روان‌پزشکی فرد
• گفتگوی بالینی درباره تجربه سانحه و واکنش‌های بعدی
• ارزیابی شدت اختلال عملکرد در زندگی روزمره فرد
• بررسی بیماری‌های همزمان مانند افسردگی، اختلال اضطراب یا مصرف مواد

ابزارهای تشخیصی آنلاین برای PTSD

این روزها بسیاری از وب‌ سایت‌های معتبر سلامت روان، ابزارهایی برای ارزیابی اولیه PTSD ارائه می‌دهند. هر چند این تست‌ها جای تشخیص قطعی را نمی‌گیرند، اما به فرد کمک می‌کنند تا علائم اولیه را تشخیص دهد و به سرعت به متخصص مراجعه کند. این ابزارها معمولاً به صورت پرسشنامه‌های کوتاه در دسترس هستند. پاسخ به پرسش‌ها به صورت خودکار تحلیل شده و نتیجه به صورت خطر پایین، متوسط یا بالا به فرد اعلام می‌شود.

انواع PTSD و دسته‌ بندی آن بر اساس شدت یا نوع تجربه

اختلال PTSD در همه افراد به یک شکل ظاهر نمی‌شود. بسته به نوع حادثه، مدت زمان بروز علائم، ویژگی‌های شخصیتی و واکنش‌های روانی، این اختلال در قالب‌های مختلفی بروز می‌کند. متخصصان سلامت روان برای شناسایی دقیق‌تر، PTSD را به چند زیرگروه یا ساب‌تایپ طبقه‌بندی می‌کنند که در ادامه به صورت خلاصه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

PTSD حاد (Acute PTSD)

• علائم آن کمتر از 3 ماه ادامه دارند.
• اغلب بعد از حوادث ناگهانی مانند تصادف یا حمله جسمی به وجود می‌آیند.
• در صورت تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، خیلی زود برطرف می‌شوند.
• ممکن است با گذشت زمان و بدون اقدام به درمان، به PTSD مزمن تبدیل شود.

PTSD مزمن (Chronic PTSD)

• زمانی که علائم آن بیش از 3 ماه پایدار بمانند.
• اغلب با اختلال خواب، افسردگی و مشکلات مزمن در روابط همراه است.
• این نوع PTSD نیازمند مداخلات درمانی بلند‌مدت و تخصصی است.
• معمولاً در بین جانبازان جنگ، قربانیان خشونت خانگی یا سوانح مکرر، بیشتر مشاهده می‌شود.

PTSD تاخیری (Delayed-Onset PTSD)

• علائم آن ممکن است 6 ماه و یا بیشتر، پس از حادثه شروع شوند.
• برخی از افراد در ابتدا هیچ نشانه‌ای ندارند.
• این نوع PTSD، گاهی باعث سردرگمی فرد یا اطرافیان او می‌شود.
• نیاز به بررسی دقیق و دریافت شرح حال کامل توسط روانپزشک دارد.

PTSD پیچیده (Complex PTSD)

• در پاسخ به تروماهای مزمن و مکرر مانند سوء استفاده طولانی مدت در دوران کودکی یا اسارت رخ می‌دهد.
• علاوه بر علائم PTSD، شامل مشکلات جدی در هویت، روابط، احساس گناه، شرم و بی‌اعتمادی عمیق است.
• درمان آن نیازمند روندی طولانی و رویکردهای جامع روان‌درمانی است.

PTSD با علائم تجزیه‌ای (Dissociative Subtype)

• در این نوع PTSD، فرد هنگام یادآوری حادثه دچار دگرگونی در درک واقعیت یا احساس گسست از بدن و محیط می‌شود.
• تجربه‌هایی مثل دی‌پرسونالیزیشن (احساس جدا شدن از خود) یا دی‌ریالیزیشن (احساس غیرواقعی بودن دنیا) در آن شایع هستند.
• درمان آن نیازمند توجه به ابعاد عمیق‌تر آسیب‌های روانی است.

جدیدترین و موثرترین روش‌های درمان PTSD

اختلال PTSD درمان‌پذیر است؛ اما مسیر درمان آن نیازمند دقت، تخصص و برنامه‌ریزی حرفه‌ای است. بر اساس شدت علائم، سن، نوع حادثه و وضعیت روانی فرد، درمان می‌تواند ترکیبی از دارو، روان‌درمانی، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و حمایت‌های خانوادگی باشد. هدف از درمان، کاهش علائم، بازیابی احساس امنیت، بهبود عملکرد روزمره و بازگشت به زندگی سالم است.

درمان‌های دارویی اختلال PTSD

دارو درمانی یکی از پایه‌های اصلی در کنترل علائم اختلال PTSD است؛ به خصوص در موارد متوسط تا شدید. دارو درمانی باعث کاهش اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و افکار مزاحم می‌شوند. از جمله این دارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین: (SSRI) مانند سرترالین، پاروکستین و فلوکستین
• داروهای ضد اضطراب : تنها در موارد خاص و کوتاه‌مدت، چون ممکن است وابستگی ایجاد کنند
• داروهای تنظیم‌کننده خواب: برای افرادی که دچار کابوس‌های شدید یا اختلال خواب هستند

نکته مهم: تجویز این داروها حتماً باید تحت نظر روانپزشک باشد و به هیچ عنوان نباید خودسرانه مصرف شوند. چون نوع دارو و تنظیم دوز مناسب، بر اساس شرایط هر بیمار متغیر است.

درمان‌ های روان‌شناختی و روان‌ درمانی اختلال PTSD

درمان‌های غیر دارویی به خصوص روان‌درمانی‌های مبتنی بر شواهد، موثرترین ابزار برای تغییر افکار، احساسات و واکنش‌های مرتبط با رویداد تروماتیک هستند. از میان روش‌های موجود، درمان شناخی-رفتاری، بیشتری تایید علمی را دارد.

درمان PTSD با CBT درمان شناختی-رفتاری

• CBT کمک می‌کند تا فرد افکار منفی و تحریف‌شده درباره حادثه را شناسایی و بازسازی کند
• تکنیک‌های مواجهه تدریجی با محرک‌های تروماتیک به کاهش اضطراب کمک می‌کند
• از طریق آموزش مهارت‌های تنظیم هیجان، فرد کنترل بیشتری بر احساساتش پیدا می‌کند
• معمولاً در چندین جلسه منظم انجام می‌شود و برای کودکان، بزرگسالان و کهنه‌سربازان قابل تنظیم است

سایر رویکردهای روان‌درمانی موثر

روش‌های دیگری نیز برای درمان اختلال PTSD وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به درمان بازپردازش با حرکات چشم (بسیار موثر در کاهش شدت خاطرات دردناک)، درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی و روان‌درمانی پشتیبان اشاره کرد.

درمان اختصاصی PTSD در کودکان و نوجوانان

درمان اختلال PTSD در کودکان و نوجوانان، باید با دقت بیشتری انجام شود و معمولاً خانواده‌ها نیز باید در این مسیر کودک یا نوجوان خود را حمایت کنند. بهترین درمان PTSD برای کودکان شامل موارد زیر است:

• بازی‌درمانی: برای بیان غیر مستقیم احساسات و کاهش اضطراب
• CBT کودک‌محور : با استفاده از داستان‌گویی، نقاشی و تمرینات ساده
• آموزش والدین: برای کمک به ایجاد محیط امن و حمایت‌کننده در خانه
• در موارد شدید، ممکن است داروهای با دوز کم نیز به‌کار گرفته شود؛ البته فقط با تشخیص روانپزشک کودک.

نقش روانپزشک و اهمیت مراجعه به متخصص درمان اختلال PTSD

درمان اختلال استرس پس از سانحه، نباید به صورت خودسرانه یا فقط با روش‌های عمومی مدیریت استرس انجام شود. این اختلال، ساختار بسیار پیچیده‌ای دارد که نیازمند ارزیابی و نظارت متخصص درمان PTSD است. یک روانپزشک حاذق و باتجربه با ارزیابی دقیق وضعیت بیمار، تشخیص نهایی را انجام می‌دهد. در صورتی که بیمار نیاز به دارو داشته باشد، این روند فقط باید تحت نظر روانپزشک انجام شود. همچنین روان‌درمانگران آموزش دیده، یک برنامه درمانی مناسب برای فرد مبتلا به اختلال PTSD تدوین می‌کنند.

آیا PTSD درمان قطعی دارد؟

اختلال PTSD قابل درمان است؛ اما نمی‌توان همیشه از درمان قطعی به معنای پایان کامل و همیشگی علائم برای تمامی افراد صحبت کرد. ‌بسیاری از افراد با دریافت درمان مناسب (چه دارویی و چه روان درمانی) کاهش چشمگیری در علائم خود تجربه می‌کنند. تا جایی که می‌توانند به زندگی روزمره، روابط اجتماعی و فعالیت‌های شغلی خود بازگردند. با این وجود، پاسخ به درمان در افراد مختلف، متفاوت است. برخی از افراد ممکن است علائم باقیمانده‌ای مانند اضطراب خفیف یا خاطرات گاه‌به‌گاه داشته باشند. در مواردی که درمان به موقع آغاز شود و فرد تحت نظر متخصصان آموزش دیده باشد، احتمال بازگشت به یک زندگی متعادل و آرام بسیار بالاست.

جمع بندی؛ شروع مسیر بهبودی با درمان تخصصی اختلال PTSD در اصفهان

در نهایت باید به این موضوع اشاره کنیم که اختلال PTSD یا استرس پس از حادثه، یک چالش پیچیده است که تاثیرات عمیقی بر سلامت روان و کیفیت زندگی افراد دارد. خوشبختانه با پیشرفت‌ های علمی در حوزه روانپزشکی و روان درمانی در اصفهان ، روش‌های بسیار موثری برای کاهش علائم و بازگرداندن تعادل روانی فرد وجود دارد. مهم‌ ترین نکته، تشخیص زودهنگام این اختلال و مراجعه به یک متخصص حاذق و باتجربه است. شما عزیزان می‌توانید برای مشاوره تخصصی و درمان اختلال PTSD توسط دکتر امامی، روانپزشک در اصفهان، همین حالا از طریق سایت نوبت خود را رزرو کنید.

این گام نخست در مسیر بازسازی سلامت روان و بهبود کیفیت زندگی شماست؛ چرا که با حمایت و راهنمایی یک متخصص مجرب، می‌توانید قدم به قدم از سایه‌ های گذشته رهایی یافته و به آینده‌ ای روشن‌ تر و آرام‌ تر امیدوار باشید. روانپزشک با دانش به‌ روز و روش‌های درمانی اثربخش، همراه شما در مسیر بهبودی خواهد بود تا دوباره بتوانید زندگی را با آرامش و اطمینان تجربه کنید.

اختلال شخصیت مرزی (بوردرلاین)؛ علائم، علل، تفاوت ها و روشهای برخورد

افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (بوردرلاین) همواره با نوسانات شدید خلقی، ترس از طرد شدن، رفتارهای تکانشی و بی ثباتی در روابط روبرو هستند.

تاریخ انتشار : 1404-04-28تاریخ بروز رسانی : 1404-07-20